PUPUH IV
P A N G K U R
P A N G K U R
01 Sekar pangkur kang winarna,
lelabuhan kang kanggo wong ngaurip, ala lan becik puniku, prayoga kawruhana,
adat waton puniku dipunkadulu, miwah ingkang tata krama, den kaesthi siyang
ratri.
Nasihat ini
dibalut dengan tembang Pangkur. Seyogyanya kau memahami hakikat pengabdian bagi
kehidupan, tentang baik dan buruk perlu kau ketahui. Pahami pula ada dan
aturan, serta siang malam jangan kau lupakan tata krama
02 Deduga lawan prayoga, myang
watara reringa aywa lali, iku parabot satuhu, tan kena tininggala, tangi
lungguh angadeg tuwin lumaku, angucap meneng anendra, duga-duga nora kari.
Jangan kau
lupakan pertimbangan, boleh sedikit curiga karena hal itu merupakan (keharusan)
yang tidak boleh kau lupakan, baik ketka sedang terjaga, duduk, bangun, maupun
berjalan, diam, berbicara, maupun tidur (jangan lupakan nalar).
03 Miwah ta sabarang karya, ing
prakara kang gedhe lan kang cilik, papat iku aja kantun, kanggo sadina-dina,
rina wengi nagara miwah ing dhusun, kabeh kang padha ambegan, papat iku aja
lali.
Demikian pula
pertimbangan empat perkara dalam segala hal baik yang besar maupun yang kecil
jangan kau lupakan, terapkan sehari-hari, siang atau malam, di kota maupun di
desa. (Hal ini berlaku) untuk semua makhluk yang bernapas.
04 Kalamun ana manusa,
anyinggahi dugi lawan prayogi, iku watake tan patut, awor lawan wong kathah,
wong degsura ndaludur tan wruh ing edur, aja sira pedhak-pedhak, nora wurung
neniwasi.
Jika ada
manusia yang melupakan pertimbangan nalar, itu tak patut berbaur dengan orang
banyak. Janganlah kau dekati orang yang tak tahu adat dan hanya menuruti
kemauannya sendiri, (orang seperto itu) akan membawa kehancuran.
05 Mapan watake manusa, pan
ketemu ing laku lawan linggih, solah muna-muninipun, pan dadi panengeran ingkang,
kang apinter kang bodho miwah kang luhur, kang sugih lan kang melarat, tanapi
manusa singgih.
Ciri perilaku
manusia itu tampak dari bagaimana varanya berjalan dan duduk, tindak-tanduk
dalam berbicara. Meskipun orang itu pandai atau bodoh, berderajat tinggi atau
hina, kaya atau miskin
06 Ulama miwah maksiyat, wong
kang kendel tanapi wong kang jirih, durjana bebotoh kaum, lanang wadon pan
padha, panitike manusa wateke wewatekipun, apa dene wong kang nyata, ing
pangawruh kang wus pasthi.
Ulama atau
penjahat, pemberani maupun penakut, pencuri maupun bebotoh, atau lelaki maupun
perempuan semua memiliki ciri-ciri yang sama.
07 Tinitik ing solah muna, lawan
muni ing laku lawan linggih, iku panengeran agung, winawas ginrahita, pramilane
ing wong kuna-kuna iku, yen amawas ing sujanma, datan kongsi mindho gaweni.
Terlihat dari
tindak-tanduk, berbicara, berjalan, dan duduk, itu cirri utama yang mudah
diketahui dan dirasakan. Oleh karena itu, orang jaman duu tidak pernah salah
dalam menilai orang.
08 Masa mengko mapan arang, kang
katemu ing basa kang basuki, ingkang lumrah wong puniku, dhengki srei lan dora,
iren meren dahwen pinasten kumingsun, opene nora prasaja, jail mutakil bakiwit.
Masa sekarang,
sangat sulit menemukan perilaku yang baik. Umumnya (manusia sekarang) itu
dengki, serakah, dan pembohong, malas, iri, senang encela, sombong, tidak
jujur, jahil, banyak curiga, dan curang
09 Alaning liyan den andhar, ing
becike liyan dipunsimpeni, becike dhewe ginunggung, kinarya pasamuan, nora
ngrasa alane dhewe ngendhukur, wong mangkono wateknya, nora kena denpedhaki.
Kejelekan orang
lain disebarluaskan, sementara kebaikan (orang lain) disembunyikan, kebaikannya
sendiri disanjung-sanjung dan dibicarakan dalam pertemuan, tidak merasa
kejelekannya sendiri bertumpuk. Orang yang bertabiat seperti itu tidak layak
kau dekati.
10 Iku wong durjana murka, nora
nana mareme jroning ati, sabarang karepanipun, nadyan wusa katekan, karepane
nora mari saya banjur, luwamah lawan amarah, iku kang den tut wuri.
Orang seperti
itu disebutpenjahat serakah, tidak pernah merasa puas meskipun semua
keinginannya telah terpenuhi, kemauannya tidak ernah berhenti, malah
semakinmenjadi-jadi, menurutkan hawa nafsu lawamah dan amarah.
11 Ing sabarang tingkah polah,
ing pangucap tanapi lamun linggih, sungkan asor ambekipun, pan lumuh
kaungkulan, ing sujanma pangrasane dhewekipun, nora nana kang memadha, angrasa
luhur pribadi.
Segala tingkah
laku, dalam berbicara maupun duduk, tabiatnya tidak mau dikalahkan oleh orang
lain, tidak mau ada yang menyamai, ia merasa dirinya paling tinggi.
12 Aja nedya katempelan, ing
wewatek kang tan panates ing budhi, watek rusuh nora urus, tunggal lawan
manusa, dipun sami karya labuhan kang patut, darapon dadi tuladha, tinuta ing
wuri.
Jangan sampai
kau dihinggapi tabiat yang tidak pantas karena perilaku jahat seperti itu tidak
patut disandang manusia. Seyognya berbuatlah kebajikan sehingga menjadi suri
teladan dan panutan di kemudian hari.
13 Aja lunyu lemer genjah,
angrong pasanakan nyumur gumuling, ambubut arit puniku, watek datan raharja,
pan wong lunyu nora pantes dipunenut, monyar-manyir tan anteban, dela lemeran
puniku.
Janganlah
bersikap lunyu lemer genjah, angrong pasanakan nyumur gumuling, dan ambubut arit karena sifat itu tidak akan menyelamatkanmu,
tidak patut kau anut. Watak lunyu itu artinyakata-katanya tidak bisa dipegang,
sedangkan sifat lemer
14 Para penginan tegesnya,
genjah iku cak-cekan barang kardi, angrong pasanak liripun, remen ulah miruda,
mring rabine sadulur miwah ing batur, mring sanak myang prasanakan, sok senenga
den ramuhi.
Adalah mudah
tergiur sesuatu. Genjah artinya senang berkata jorok, angrong pasanakan artinya
senang berselingkuh dengan istri orang, dan jika sudah mencintai istri sahabat
atau kerabat harus terlaksana.
15 Nyumur guling linira,
ambeladhah nora duwe wewadi, nora kene rubung-rubung, wewadine den umbar,
mbuntut arit punika pracekanipun, ambener ing pangarepan, nanging nggarethel
ing wuri.
Nyumur gumuling
artinya tidak dapat menyimpan rahasia, jika mendengar kabar (meskipun sebagian)
langsung disebarluaskan. Mbuntut arit artinya di awal terdengar baik tapi
menggerutu di belakang.
16 Sabarang kang dipun ucap,
nora wurung amrih oleh pribadi, iku labuhan patut, aja na nedya nulad, ing
wateking nenem prakara punika, sayogyane ngupayaa, lir mas tumimbul ing warih.
Semua yang
diucapkannya hanya untuk keuntungan diri sendiri. Hal itu bukan kebajikan yang
baik, dan jangan ada yang meniru keenam sifat di atas. Seyogyanya berlakulan
seperti emas yang tersembul di permukaan. (mas tumimbul merupakan isyarat pola
tembang berikutnya yaitu maskumambang).
PUPUH V
MASKUMAMBANG
MASKUMAMBANG
01 Nadyan silih bapa biyung kaki
nini, sadulur myang sanak, kalamun muruk tan becik, nora pantes yen den
nuta.
Meskipun ayah,
ibu, kakek, maupun nenek jika nasihatnya tidak baik, maka jangan kau dengar,
tidak patut kau turuti.
02 Apan kaya mangkono
karepaneki, sanadyan wong liya, kalamun watake becik, miwah tindake prayoga.
Demikian
seharusnya. Meskipun orang lain, namun memiliki tabiat dan tingkah lakunya yang
baik
03 Iku pantes yen sira tiruwa ta
kaki, miwah bapa biyung, amuruk watek kang becik, iku kaki estokena.
Itu pantas kau
tiru, Nak, begitu pula jika ayah dan ibu memiliki nasihat yang baik, maka
turutilah, Nak.
04 Wong tan manut pitutur wong
tuwa ugi, pan nemu duraka, ing dunya praptaning akhir, tan wurung
kasurang-surang.
Orang yang
tidak mentaati orang tua itu durhaka, dia akan kena kutuk sejak hidup di dunia
sampai di alam akhir.
05 Maratani mring anak putu ing
wuri, den padha prayitna, aja sira kumawani, ing bapa tanapi biyang.
Hingga kelak ke
anak cucu. Oleh karena itu, perhatikan sungguh-sungguh, jangan engkau kurang
ajar kepada ayah atau ibu
06 Ana uga etung-etungane kaki,
lelima sinembah, dununge sawiji-wiji, sembah lelima punika.
Ada juga yang disebut
dengan lima sujud (bakti), Nak. Adapun kelima jenis sujud (bakti) itu adalah :
07 Kang dhingin rama ibu kaping
kalih, marang maratuwa, lanang wadon kaping katri, ya marang sadulur tuwa.
Yang pertama
ayah dan ibu, kedua kepada mertua baik laki-laki maupun perempuan, ketiga
kepada saudara tua
0 Kaping pate
marang guru sayekti, sembah kaping lima marang Gustinira yekti, parincine
kawruhana.
Keempat kepada
guru, sedangkan kelima kepada raja (atasan). Adapun penjelasannya adalah
09 Pramila rama ibu den bekteni,
kinarya jalaran, anane badan puniki, kinawruhan padhang hawa.
Mengapa ayah
dan ibu harus dibaktikan, sebab keduanya adalah perantara yang menyebabkan kita
hadir di dunia
10 Uripira pinter samubarang
kardi, saking ibu rama, ing batin saking Hyang Widdhi, milane wajib sinembah.
Semua
kepandaianmu bermula dari ayah dan ibu yang secara mata batin berasal dari Yang
Mahakuasa. Oleh karena itu (mereka) patut kau sembah.
11 Ya mulane
maratuwa jalu estri, pan wajib sinembah, angsung kabungahan tuwin, aweh rasa
ingkang nyata.
Mengapa kedua
mertuamu patut kau sembah, sebab mereka memberimu kebahagiaan dan kenikmatan
sejati
12 Katanipun
sadulur tuwa puniki, pan wajib sinembah, gegentening bapa benjing, mulane guru
sinembah.
Sementara
saudara tua harus kau sembah karena ia adalah ganti ayah kelak. Adapun guru
wajib disembah karena
13 Kang atuduh sampurnanning
urip, tumekeng antaka, madhangken pethenging ati, anuduhaken marga mulya.
Yang
menunjukkan kesempurnaan hidup sampai datangnya kematian, menerangkan gelapnya
hati, menunjukkan jalan kemulyaan
14 Wong duraka ing guru abot
sayekti, milae den padha, mintaa sih ywa nganti, suda kang dadi sihira.
Orang yang
dikutuk guru sangat berat, oleh karena itu mengharaplah kasih sayang guru
kepadamu jangan sampai berkurang
15 Kaping lima dununge sembah
puniki, mring Gusti Kang Murba, ing pati kalawan urip, aweh sandhang lawan
pangan.
Adapun sembah
yang kelima adalah kepada raja yang berkuasa atas hidup dan matimu, memberimu
sndang dan pangan
16 Wong neng dunya kudu manut
marang Gusti, lawan dipunawas, sapratingkahe den esthi, aja dumeh wus awirya.
Orang yang
hidup seyogyanya berbakti kepada raja serta menjaga segala tindakan agar selalu
benar, jangan sombong meskipun sudah berkuasa
17 Nora beda putra santana wong
cilik, yen padha ngawula, pan kabeh namaning abdi, yen dosa kukume padha.
Tidak berbeda
antara putra raja dan kerabat raja dengan rakyat jelata dalam hal mengabdi.
Bukankah kedudukan abdi semuanya sama di mata hukum?
18 Yen rumasa putra santana
sireki, dadine tyasira, angendiraken sayekti, nora wurung anemu papa.
Jika kau merasa
sebagai putra raja atau kerabat raja, itu artinya kau menyombongkan diri, hal
ini akan menyebabkan kesulitan bagimu
19 Angungasken putra sentananeng
Aji, iku kaki aja, wong suwita nora keni, kudu wruh ing karyanira.
Janganlah kau
mengagungkan diri sebagai putra raja, Anakku orang yang mengabdi (kepada raja)
tidak boleh demikian, kau harus tahu kewajiban
20 Yen tinuduh marang Sang Maha
Narpati, sabarang tuduhnya, iku estokna ugi, karyanira sungkemana.
Jika diperintah
oleh Sri Baginda, apapun bentuk printahnya, maka hormati dan taati perintahnya
21 Aja mengeng ing parentah sang
siniwi, den pethel aseba, aja malincur ing kardi, lan aja ngepluk sungkanan.
Janganlah
menghindar pada perintah raja. Rajinlah menghadap dan jangan malas menjalankan
tugas. Jangan sering terlambat dan menolak tugas
22 Luwih ala-alane ing wong
ngaurip, wong ngepluk sungkanan, tan patut ngawuleng aji, angengera sapa-sapa.
Seburuk-buruknya
orang hidup adalah bangun terlambat dan menolak kewajiban. Jika mengabdi kepada
raja bahkan mengabdi kepada siapapun, hal itu tidak layak
23 Angengera ing bapa biyung
pribadi, yen ngepluk sungkanan, nora wurung den srengeni, binalang miwah
pinala.
Ikut pada ayah
maupun ibu sekalipun, jika bangun terlambat dan menolak kewajiban pasti
dimarahi, disambit, atau dipukul
24 Apa kaya mangkono ngawuleng
aji, yen ngepluk sungkanan, tan wurung manggih bilahi, ing wuri aja ngresula.
Demikan pula
mengabdi kepada raja, jika bangun terlambat dan malas akan celaka, (jika
terjadi hal demikian) jangan kau menyesal di belakang hari
25 Pan kinarya dhewe bilahine
ugi, lamun tinemenan, sabarang karyaning Gusti, lahir batin tan suminggah.
Bukankah
celakanya itu hasil kerjanaya juga? Jika kau bersungguh-sungguh secara lahir
batin, jangan kau menghindar
26 Mapan Ratu tan duwe kadang
myang siwi, sanak prasanakan, tanapi garwa kekasih, amung bener agemira.
Karena memang
raja tidak memiliki putra, saudara, dan kerabat, demikian puia (raja) tidak
memiliki istri atau kekasih, yang dipegang hanya aturan
27 Kukum adil adat waton kang
denesthi, mulane ta padha, den rumeksa marang Gusti, endi lire wong rumeksa.
Hukum yang adil
dan adat istiadat, itu yang dijalankan raja. Oleh karena itu, jagalah. Adapun
cara menjaga raja adalah
28 Dipun gemi nastiti ngati-ati,
gemi mring kagungan, ing Gusti ywa sira wani, anggegampang lawan aja
Hidup hemat,
teliti, damn hati-hati. Janganlah kau menggampangkan milik raja, juga jangan
29 Wani-wani nuturken wadining
Gusti, den bisa rerawat, ing wewadi sang siniwi, nastiti barang parentah.
sekalipun
berani membocorkan rahasia raja. Simpanlah rapat-rapat rahasia raja dan cermati
selurruh perintahnya.
30 Ngati-ati ing rina kalawan
wengi, ing rumeksanira, lan nyadhong karsaning Gusti, Dudukwuluhe kang tampa.
Cermatilah
segala milik raja dan berhati-hatilah siang dan malam sambil menerima perintah
raja (dudukwuluhe adalah isyarat pola tembang berikutnya, yaitu dudukwuluh)
PUPUH VI
DUDUK WULUH
DUDUK WULUH
01 Wong ngawula ing Ratu luwih
pakewuh, nora kena minggrang-minggring, kudu mantep sartanipun, setya tuhu
marang Gusti, dipunmiturut sapakon.
Mengabdi kepada
raja memang amat repot, tidak boleh ragu-ragu dan harus mantap, serta setia dan
percaya kepada raja
02 Mapan Ratu kinarya wakil
Hyang Agung, marentahaken hukum adil, pramila wajib den enut, sing sapa tan
manut ugi, ing parentahe Sang Katong.
Bukankah raja
adalah wakil Yang Mahaagung, yang menjalankan hukum dan keadilan sehingga harus
ditaati. Barang siapa yang tidak menuruti perintah sang raja
03 Aprasasat mbadali karseng
Hyang Agung, mulane babo wong urip, saparsa suwiteng Ratu, kudu eklas lair
batin, aja nganti nemu ewoh.
Ibarat ingkar
dari Yang Mahaagung. Oleh karena itu, setiap yang mengabdi kepada raja harus
ikhlas lahir batrin agar tidak mendapat kesulitan
04 Ing wurine yen ati durung
tuwajuh, angur sira ngabdi, becik ngidunga karuhun, aja age nuli ngabdi, yen
durung eklas ing batos.
di belakang
hari. Jika hati belum bulat, jangan kau mengabdi, lebih baik jika menumpang
tinggal dulu jangan kemudian mengabdi jika batin belum pasrah
05 Anggur ngindung bae pan nora
pakewuh, lan nora nana kang ngiri, amungkul pakaryanipun, nora susah tungguk
kemit, seba apan nora nganggo
Lebih baik
menumpang tinggal agar tidak susah dan tidak ada ayang memerintah, tekun
bekerja, tidak perlu bertugas jaga, bahkan tidak perlu menghadap
06 Mung yen ana tongtonan metu
ing lurung, kemul bebede sasisih, sarwi mbanda tanganipun, glindhang-glindhung
tanpa keris, andhodhok pinggiring bango.
cuma jika ada
keramaian tontonan di jalan, keluar dengan kain bebed sebelah sambil bersilang
tangan, hilir mudik tanpa keris, duduk di pinggir warung.
07 Suprandene jroning tyas,
anglir tumenggung, mengku bawat Senen Kemis, mankono iku liripun, nora kaya
wong ngabdi, wruh plataraning Sang Katong.
Meskipun
demikian, di dalam hatinya merasa sebagai seorang tumenggung yang berpatyung
kebesaran. Sikap seperti itu bukanlah sikap pengabdi yang setiap hari hanya
melikat halaman istana
08 Lan keringan sarta ana
aranipun, lan ana lungguhe ugi, ing salungguh-lungguhipun, nanging ta
dipunpakeling, mulane pinardi kang wong.
yang terhormat,
memiliki gelar dan kedudukan. Tetapi ingat, orang yang mengabdi itu harus
memperhatikan :
09 Samubarang karyanira Sang
Aprabu, sayekti kudu nglakoni, sapalakartine iku, wong kang padha-padha ngabdi,
panggaweyane pan saos.
Seluruh
perintah raja harus dilaksanakan, karena kewajiban mengabdi adalah menghadap
dan menantikan perintah raja
10 Kang nyantana bupati mantri
panewu, kliwon peneket miji, panalaweyan pananjung, tanapi para prajurit, lan
kang nambut karyeng katong.
Baik yang
mengadi sebagai bupati, mantra, penewu, kliwon, peneket, miji, panalawe,
pananjung, maupun prajurit dan yang bekerja pada raja
11 Kabeh iku kawajiban
sebanipun, ing dina kang amarengi, wiyosanira Sang Aprabu, sanadyan tan miyos
ugi, pasebane aja towong.
Semua memiliki
kewajiban untuk menghadap pada hari yang bersamaan pada saat raja bersidang.
Sekalipun tidak ikut bersidang, jangan (dijadikan alasan untuk) tidak menghadap
12 Ingkang lumrah yen karep seba
wong iku, nuli ganjaran den icih, yen tan oleh nuli mutung, iku sewu sisip, yen
wus mangerti ingkang wong.
Biasanya, orang
yang rajin menghadap itu mengharapkan mendapat hadiah, jika tidak mendapat
hadiah, ia ngambek. (sikap seperti itu) keliru bagi orang yang bijak
13 Tan mangkono etunge kang uwis
weruh, ganjaran datan pinikir, ganjaran pan wus rumuhun, amung naur sihing
Gusti, winales ing lair batos.
Bagi yang sudah
mengetahui, perhitungannya tidak begitu, masalah hadiah tidak dipikirkan,
karena hadiah sebenarnya sudah diterima terlebih dahulu, sehingga tinggal
membalas kebaikan raja dengan lahir batin
14 Setya tuhu marang saprentahe
pan manut, ywa lenggana karseng Gusti, wong ngawula paminipun, lir sarah
mungging jaladri, darma lumampah sapakon.
Melaksanakan
segala perintah raja. Jangan membantah kehendak raja. Orang mengabdi ibarat
sampah di samudra, hanya sekedar menjalankan
15 Dene begja cilaka utawa
luhur, asor iku pan wus pasthi, ana ing bebadanira, aja sok amuring muring,
marang Gusti Sang Akatong.
Adapun
kebahagiaan dan kesengsaraan, ataupun tinggi rendah tergantung pada takdir
masing-masing, jangan suka marak kepada raja
16 Mundhak ngakehaken ing
luputireku, ing Gusti tuwin Hyang Widdhi, dene ta sabeneripun, mupusa kalamun
pasthi, ing badan tan kena megoh.
Hal itu akan menambah
kesalahan kepada raja serta Yang Mahakuasa. Yang benar adalah menerima takdir
diri, jangan berdiam diri
17 Tulisane ing lohkil makful
kang rumuhun, pepancen sawiji-wiji, tan kena owah sarambut, tulisan badan puniki,
aja na mundur ing kewoh.
Yang sudah
tersurat dalam laukhil makfudz tidak dapat diubah barang serambutpun, oleh
karena itu jangan mundur meghadapinya (mundur adalah isyarat pola tembang berikutnya,
yaitu durma)
PUPUH VII
D U R M A
D U R M A
01 Dipun sami ambanting ing
badanira, nyudha dhahar lan guling, darapon sudaa, nepsu kang ngambra-ambra,
rerema ing tyasireki, dadya sabarang, karyanira lestari.
Biasakanlah
melatih dirimu untuk prihatin dengan mengurangi makan dan tidur agar berkurang
nafsu yang menggelora, heningkan hatimu hingga tercapai yang kau inginkan
02 Ing pangrawuh lair batin aja
mamang, yen sira wus udani, mring sariranira, lamun ana kang Murba, masesa ing
alam kabir, dadi sabarang, pakaryanira ugi.
Janganlah ragu
terhadap pengetahuan lahir batin. Jika kau memahami bahwa dalam kehidupan ini
ada yang berkuasa, mudah-mudahan keinginanmu terkabul
03 Bener luput ala becik lawan
beja, cilaka mapan saking, ing badan priyangga, dudu saking wong liya, mulane
den ngati-ati, sakeh dirgama, singgahana den eling.
Benar salah,
baik buruk, serta untung rugi, bukankah berasal dari dirimu sendiri? Bukan dari
orang lain. oleh karena itu, hati-hatilah terhadap segala ancaman, hindari dan
ingat
04 Apan ana sesiku telung
prakara, nanging gedhe pribadi, puniki lilira, yokang telung prakara, poma ywa
nggunggung sireki, sarta lan aja, nacat kepati pati.
Bukankah ada
tiga perkara utama yang akan membesarkanmu? Ketiga perkara tersebut adalah
jangan menyombongkan diri, jangan mecela
05 Lawan aja maoni sabarang
karya, sithik-sithik memaoni, samubarang polah, tan kena wong kumlebat, ing
masa mengko puniki, apan wus lumrah, uga padha maoni.
Dan jangan
mengritik hasil orang lain, sedikit-sedikit mengritik, segala tingkah orang
lain dikritik. Memang zaman sekarang sudah lumrah orang mengritik
06 Mung tindake dhewe datan
winaonan, ngrasa bener pribadi, sanadyan benera, yen tindake wong liya, pasti
den arani sisip, iku wong ala, ngganggo bener pribadi.
Hanya hasil
karya sendiri yang tidak dikritik karena merasa paling benar. Meskipun benar,
jika perbuatan orang lain pasti dikatakan salah. Hal itu salah karena
kebenarannya menggunakan (ukuran) diri sendiri
07 Nora nana panggawe kang luwih
gampang, kaya wong memamaoni, sira eling-eling, aja sugih waonan, den sami
salajeng budi, ingkang prayoga, sapa-sapa kang lali.
Tidak ada
perbuatan yang lebih mudah daripada mengritik. Kau ingatlah, jangan terlalu
sering mengritik, selalulah berpikir baik. Barang siapa yang lupa
08 Ingkang eling iku padha
angilangna, marang sanak kanca kang lali, den nedya raharja, mangkono
tindakira, yen tan nggugu liya uwis, teka menenga, mung aja sok ngrasani.
Dari yang
ingat, maka ingatkan. Kepada sanak dan kerabat semoga bahagia. Begitu
seharusnya tidakanmu, namun jika tidak diturut, maka diamlah, namun jangan
membicarakan
09 Nemu dosa gawanen
sakpadha-padha, dene wong ngalem ugi, yen durung pratela, ing temen becikira,
aja age nggunggung kaki, meneh tan nyata, dadi cirinireki.
Kau akan
berdosa pada sesame. Begitupun jika kau memuji yang belum kaubuktikan
kebenarannya, jangan terburu-buru memuji, Anakku. Karena jika tidak
terbukti malah akan menjadi celaan
10 Dene kang wus kaprah ing masa
samangkya, yen ana den senengi, ing pangalemira, pan kongsi pandirangan, matane
kongsi malirik, nadyan alaa, ginunggung becik ugi.
Adapun yang
sering terjadi pada zaman sekarang adalah jika ada orang yang disenanginya maka
dipuji setinggi langit sampai matanya melotot, meskipun jelek tetapi tetap
dikatakan baik
11 Aja ngalem aja mada lamun
bisa, yen uga masa mangkin iya ing sabarang, yen nora sinenengan, den poyok
kapati pati, nora prasaja, sabarang kang den pikir.
Kalau bisa,
jangan memuji atau mencela. Namun kini, jika tidak disenangi maka akan dicela
habis-habisan, yang dipikirkan pun bermacam-macam
12 Ngandhut rukun becike ngarep
kewala, ing wuri angarsani, ingkang ora-ora, kabeh kang rinasanan, ala becik
den rasani, tan parah-parah, wirangronge gumanti.
Pada awalnya
berpura-pura baik, tetapi di belakang diomongkan yang bukan-bukan, pembicaraan
pun berganti (wirangrong merupakan isyarat pergantian pola tembang beirkutnya,
yaitu wirangrong)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar